POGRZEB W RODZINIE I W PARAFII
Ziemskie życie każdego człowieka kończy się śmiercią. Śmierć przychodzi niespodziewanie, niejednokrotnie zabiera człowieka w pełni sił, dosięga zarówno dorosłych jak i dzieci. Pozostający przy życiu tracą kogoś bliskiego, jest to trudna chwila dla każdego. W tym momencie czasem nie wiadomo jak postąpić…
W jakiej kolejności załatwiamy sprawy pogrzebu?
Po śmierci bliskiej osoby rodzina może bezpośrednio przyjść do duszpasterza (bez jakichkolwiek dokumentów). Jest to czas na modlitwę, na wstępną rozmowę oraz ustalenie daty pogrzebu. To dobra okazja by wspólnota parafialna otoczyła zmarłego swoją modlitwą. Następnie można spokojnie przystąpić do zgłoszenia śmierci w sposób formalny:
- odebrać od lekarza kartę zgonu,
- zgłosić zgon w Urzędzie Stanu Cywilnego, aby uzyskać akt zgonu,
- przekazać dokumenty w kancelarii parafialnej.
Wizyta w kancelarii dotycząca pogrzebu powinna być złożona przez rodzinę zmarłego. Jest to okazja do modlitwy i rozmowy na temat pogrzebu. Czasem to jedyna szansa, by kapłan poznał nastawienie zmarłego do Boga i wspólnoty Kościoła.
Jeśli pogrzeb ma się odbyć na cmentarzu parafialnym, to kierujemy się do administratora cmentarza, któremu przekazujemy informację dotyczącą daty, godziny pogrzebu a także miejsca ewentualnego pochówku.
Jeśli pogrzeb ma być poza swoją parafią, do której zmarła osoba należała, dobrym zwyczajem jest uzyskanie zgody na pochówek w innym miejscu. Wtedy duszpasterz dowie się o śmierci swojego parafianina i poprosi wiernych o modlitwę, a także poinformuje o miejscu i godzinie pogrzebu w innej miejscowości.
Wybór firmy pogrzebowej jak i firmy przygotowującej miejsce grzebalne leży w gestii rodziny. Rodzina może zlecić usługę kopania grobów dowolnej firmie na zasadzie wolnej konkurencji. Zgodnie z regulaminem każda firma jest obowiązana wykonać usługę na zasadzie pozwolenia i pod nadzorem administratora cmentarza.
Forma pogrzebu
W naszej parafii, tak jak w innych większych miastach, nie ma już w trakcie pogrzebu pierwszej stacji w domu zmarłego. Pierwsza stacja jest w kaplicy pogrzebowej, druga w kościele a trzecia stacja przy grobie. Jest to tzw. pierwsza forma pogrzebu, w praktyce najczęściej stosowana.
Drugą formą pogrzebu są dwie stacje: w kaplicy i przy grobie. Nie wprowadza się ciała zmarłego do kościoła na Mszę Świętą. Msza Św. może być odprawiona w intencji zmarłego bez obecności jego ciała w dniu pogrzebu bądź w innym terminie niż pogrzeb.
Kiedy korzysta się z drugiej formy pogrzebu?
Z drugiej formy pogrzebu korzysta się, jeżeli wcześniej zmarły wyraźnie sobie tego nie życzył lub jeżeli było powszechnie wiadomo, iż był zgorszeniem dla innych i nie dokonał aktu skruchy. Są to bardzo trudne sytuacje dla rodziny jak i kapłana, wymagające wielkiej delikatności i ostrożności. Jeżeli jednak zmarły nie chciał mieć nic wspólnego z Kościołem, za życia żył niezgodnie z wiarą, trudno go zmuszać po śmierci i wprowadzać jego doczesne szczątki na Mszę św. Nie może tego robić ani rodzina, ani kapłan. Są to sytuacje powszechnie wiadome, niemające nic wspólnego z osądzaniem. Nikomu jednak nie odmawia się modlitwy i obecności kapłana przy złożeniu jego ciała do grobu, gdyż wszyscy są dziećmi Kościoła przez chrzest św.
Pogrzeb z urną
Pogrzeb katolicki to zasadniczo liturgia sprawowana w obecności ciała zmarłego. Kościół zawsze podkreśla pierwszeństwo pochówku ciał w stosunku do kremacji i ta różnica musi być widoczna także w liturgii. W czasie liturgii pogrzebowej z urną nie stosuje się pokropienia ani okadzenia, gdyż te elementy odnoszą się do ciała zmarłego. Podczas liturgii oddajemy cześć ciału ludzkiemu, które było świątynią Ducha Świętego a nie ludzkim prochom. Msza św. pogrzebowa z obecnością urny z prochami jest dozwolona jedynie pod określonymi warunkami i nie można traktować obu tych form tak, jakby były równorzędne. Jeśli nie można sprawować pogrzebu przy ciele zmarłego proponuje się chociaż modlitwy wstępne odprawić przed wyjazdem ciała zmarłego do spopielenia.
Zatem obrzędy pogrzebowe z Mszą św. i z ostatnim pożegnaniem włącznie, w których uczestniczy rodzina, wspólnota parafialna, przyjaciele i znajomi, powinny być celebrowane przed kremacją ciała ludzkiego. Natomiast po spopieleniu zwłok sprawuje się obrzęd związany ze złożeniem urny w grobie. Obrzęd sprawowany jest przy udziale najbliższej rodziny, bez zewnętrznej okazałości.
Jeśli jednak przemawiają za tym szczególne racje duszpasterskie lub powody natury praktycznej, obrzędy pogrzebowe można sprawować nad samą urną. Może to mieć na przykład miejsce wtedy, gdy czyjaś śmierć nastąpiła daleko od miejsca zamieszkania i kremacja ułatwia sprowadzenie doczesnych szczątków osoby zmarłej, a także, kiedy uczestnicy pogrzebu przybywają z daleka i trudno im być na dwóch częściach pogrzebu, czyli na Mszy św. połączonej z ostatnim pożegnaniem ciała zmarłego i, po pewnym czasie, na obrzędzie złożenia urny w grobie lub kolumbarium.
Obowiązek i pamięć chrześcijanina
Posługa wobec zmarłego jest obowiązkiem chrześcijanina, w ten sposób oddajemy cześć ciału zmarłego, które było świątynią Ducha Świętego. Uczestnicząc w obrzędach pogrzebowych, największym naszym darem jest pełne uczestnictwo w Ofierze Eucharystycznej za zmarłego przez przyjęcie Komunii świętej. Po spełnieniu obowiązku pozostaje pamięć, która przejawia się przez odwiedzanie miejsca spoczynku, dbanie o to miejsce, jak również zamawianie intencji mszalnej za zmarłego w pierwszą jak i kolejne rocznice śmierci, urodzin i innych okoliczności.
Oprawa muzyczna pogrzebu
W przygotowaniu liturgii związanej z pogrzebem katolickim ważna jest dzisiaj troska o sakralność muzyki wykonywanej w czasie Mszy św. Niestety czasem zapraszani muzycy biorący udział w Eucharystii narzucają własny repertuar, nie licząc się z wymogami liturgii. Wykonuje się utwory, które nie mają nic wspólnego z powagą liturgii i z jej duchem. Archidiecezjalna Komisja Muzyki Sakralnej przygotowała zestaw pomocy muzyczno-liturgicznych (dot. liturgii pogrzebu - w załączeniu), które mogą odpowiedzieć na wiele pytań związanych z tym jakże ważnym tematem.
Podczas Mszy św. pogrzebowej jest oczywiście też miejsce na muzykę wokalną, instrumentalną lub wokalno-instrumentalną, byleby odpowiadała w swojej treści i formie wymaganiom nie tylko prawdziwej sztuki, ale przede wszystkim wymaganiom muzyki liturgicznej. Niedopuszczalne jest wprost wykonywanie, choćby najpiękniejszych świeckich utworów wokalnych. Często do liturgii włączane są utwory, które nie mają z nią żadnego związku, również przez fakt, iż zostały skomponowane dla zupełnie innych celów (np. marsz żałobny F. Chopina, muzyka filmowa: np. „Misja” E. Morricone, „Alleluja” L. Cohena czy „Ave Maria” G. Cacciniego, F. Schuberta lub J. S. Bacha – Ch. Gounoda). Utwory tego typu można wykonać jedynie przed liturgią lub po jej zakończeniu.
Wymaganiem Kościoła jest to, aby osoby kształtujące muzykę były dobrze przygotowane pod względem muzycznym i liturgicznym, aby potrafiły tworzyć prawdziwą sztukę, która służy dobru duchowemu wiernych. Muzyka jako integralna część liturgii nie może od niej odstawać. Stąd też nie ma w niej miejsca na występy, będące popisami artystów, niezależnie od ich przygotowania i fachowości uznawanej w innych środowiskach, gdyż liturgia nie jest estradą, ale miejscem spotkania Kościoła z jego Zbawicielem. Uczestnictwo artystów, solistów czy zespołów, tak instrumentalnych jak i wokalnych, może być ubogaceniem liturgii pod warunkiem, że spełniają oni wymagania związane z repertuarem oraz funkcją i charakterem muzyki liturgicznej.
Za dbałość o muzykę liturgiczną przede wszystkim odpowiadają organiści posługujący w parafii. Oni kształtują życie muzyczne w kościele, a także przygotowują śpiewy podczas liturgii. Udział innych artystów powinien być nie tylko zgłoszony w kancelarii podczas rozmowy z duszpasterzem, ale przede wszystkim uzgodniony z organistą w celu ustalenia repertuaru, a także umówienia się na stosowną próbę. Jeśli zabraknie wcześniejszego omówienia udziału innych muzyków – często zamawianych przez zakłady pogrzebowe – organista ma prawo odmówić wykonania utworów zaproponowanych przez artystę.
Zachęcamy od zapozania się z materiałami pomocniczymi związanymi z tym tematem, które przygotowała Archidiecezjalna Komisja Muzyki Sakralnej w Katowicach.
Materiały pomocnicze w ukształtowaniu muzyki liturgicznej w celebracji chrześcijańskiego pogrzebu